De Dramadriehoek: Hoe goede bedoelingen destructieve patronen in stand houden

In persoonlijke en professionele relaties ontstaan soms terugkerende patronen waarin mensen onbewust rollen aannemen. De dramadriehoek, een concept ontwikkeld door psychiater Stephen Karpman, beschrijft drie ineffectieve rollen die elkaar in stand houden: de Redder, het Slachtoffer en de Aanklager. Deze rollen leiden vaak tot conflict, energieverlies en onduidelijke communicatie.

De drie rollen uitgelegd

• Het Slachtoffer voelt zich machteloos of tekortgedaan. Niet zelden komt dit tot uiting in uitspraken als: “Waarom overkomt mij dit nou altijd?” of “Ik kan dit niet.” De slachtofferrol gaat gepaard met het ontlopen van verantwoordelijkheid en het zoeken naar externe redding.
• De Redder voelt zich geroepen om het probleem van de ander op te lossen, ook wanneer dat niet gevraagd is. Deze rol lijkt empathisch, maar houdt in feite de afhankelijkheid van het slachtoffer in stand. Het zorgt vaak voor overbelasting bij de redder zelf.
• De Aanklager wijst met de vinger, oordeelt of legt schuld buiten zichzelf. Dit kan subtiel zijn (“Jij begrijpt er ook weer niets van”) of direct. De aanklager straalt controle uit, maar creëert afstand en vaak ook angst.

Waarom dit model relevant is

Voor mensen die dagelijks onder druk staan — zoals ondernemers, publieke figuren en topsporters — is het herkennen van deze dynamiek cruciaal. De dramadriehoek speelt zich vaak af onder de oppervlakte, juist in werksituaties waarin emoties niet altijd zichtbaar mogen zijn. Denk aan conflicten in teams, misverstanden met collega’s of spanningen in persoonlijke relaties. De rollen zijn niet statisch: mensen wisselen er vaak razendsnel tussen, zonder zich daar bewust van te zijn.

De kracht van het systeem: een voorbeeld

De dramadriehoek is ook duidelijk zichtbaar binnen relationele systemen zoals een gezin of partnerrelatie. Neem bijvoorbeeld een situatie waarin een high performer kampt met verslavingsproblematiek of mentale uitputting. Een partner, met de beste bedoelingen, neemt alles uit handen en probeert steeds opnieuw rust te brengen: afspraken maken, situaties controleren, problemen voorkomen. Hoewel dit voortkomt uit liefde en zorg, blijft de ander in de rol van slachtoffer, en raakt de partner uitgeput in de rol van redder. De situatie verandert niet, en de onderliggende dynamiek wordt versterkt.

Juist de Redder is vaak de sleutelrol in dit patroon. Zolang de redder blijft handelen vanuit oververantwoordelijkheid, verandert er niets. Pas wanneer de redder stopt met oplossen en grenzen stelt, ontstaat ruimte voor verandering.

Uit de driehoek stappen

Inzicht in de dramadriehoek helpt om destructieve patronen te doorbreken. De sleutel ligt in het aannemen van de volwassen tegenrollen:

• In plaats van Slachtoffer → Zelfleider: iemand die verantwoordelijkheid neemt voor zijn gevoelens en keuzes.
• In plaats van Redder → Ondersteuner: iemand die luistert en ruimte biedt, zonder de ander te redden.
• In plaats van Aanklager → Confronteerder: iemand die grenzen stelt en eerlijk is, zonder te veroordelen.

Ter afsluiting

De dramadriehoek is geen theoretisch model voor psychologen, het is dagelijkse realiteit voor velen. Het begrijpen van deze rollen helpt om effectiever te communiceren, verantwoordelijkheid terug te leggen waar die hoort, en duurzame relaties op te bouwen, ook onder druk.

Bekijk ter illustratie het videofragment “Hulp voor naasten van verslaafden”. In deze scène zien we een moeder en haar verslaafde zoon: hij schakelt tussen verdriet en beschuldiging, zij geeft toe aan zijn vraag om geld — ondanks eerdere afspraken. De zorgzame rol van de moeder lijkt liefdevol, maar houdt het patroon in stand. Dit fragment maakt op indringende wijze zichtbaar hoe de dramadriehoek werkt, en waar ruimte ontstaat voor herstel.